Όπως κάθε κλάδος χρειάζεται πού και πού να διαφημίζεται, δηλαδή να μη χάνει την επαφή με το κοινό του ή να δημιουργεί καινούργιο, έτσι κι η Αστρονομία δεν αποτελεί εξαίρεση. Μα ως γνωστόν η διαφήμιση σπάνια έχει την παραμικρή διάθεση να σε πληροφορήσει για κάτι ουσιαστικό, περισσότερο επιχειρεί τα εξής δύο πράγματα: πρώτο και λιγότερο σημαντικό (η μέθοδος) να εντυπωσιάσει τη βραχυπρόθεσμη μνήμη, να προκαλέσει τις αισθήσεις, να σε κάνει να γυρίσεις για μια στιγμή το κεφάλι και δεύτερο, αλλά μείζον (ο σκοπός), να σου θυμίσει την ύπαρξη του αντικειμένου της, ν' ανανεώσει το ραντεβού της, να διεκδικήσει μερίδιο στη μακροπρόθεσμη μνήμη. Άμα καταφέρει τούτο το δεύτερο, έχει καταφέρει κάτι τρομαχτικό - είτε με την καλή, είτε με την κακή έννοια. Έχει καταφέρει να γίνει μέρος της ύπαρξης, του τρόπου ζωής και σκέψης σου. Έτσι για παράδειγμα, είτε πίνει είτε δεν πίνει κανείς γκογκακόλα, η γκογκακόλα ήρθε για να μείνει στην καθημερινότητα του τελευταίου αιώνα, με όλες τις πολυσημίες της. Πέτυχε το σκοπό της, ακόμα κι αν αύριο ήταν να βαρέσει πτώχευση.
Η Αστρονομία βέβαια είναι ευγενέστερη επιστήμη από την επιστήμη της γκογκακόλας, γιατί η τελευταία ενώνει τις παρέες μόνο στις διαφημίσεις ή το κέρδος όταν στην πραγματικότητα ο μόνος λόγος που την πίνεις είναι για να ρευτείς ή να πάνε κάτω τα ποπκόρν - άντε κι από συνήθεια. Από την άλλη η Αστρονομία ενώνει πραγματικά τους ανθρώπους είτε μέσα απ' την επιστημονική συνεργασία των ερευνητικών ανά τον κόσμο ομάδων, είτε μέσα από την ευγενή ταπείνωση των ψυχών που ασχολούνται από χόμπι ή απλό ενδιαφέρον (στην πραγματικότητα από υπαρκτικό δέος) με τούτο το απροσμέτρητο βάθος (ή ύψος), που καταπίνει κι εκμηδενίζει τα βλέμματα και την αντίληψη. Παρόλα αυτά, μέσα στις χαοτικές δίνες της σύγχρονης ενημερωτικής σχιζοφρένειας, συχνά η αστρονομική κοινότητα προστρέχει στα κοινά μέσα και κόλπα, προκειμένου να παραμείνει η παρουσία της αισθητή στο ευρύτερο κοινό. Κατά ένα μέρος από αληθινό μεράκι και αγάπη για την επιστήμη της, κατά ένα άλλο μέρος ώστε να υπάρχει έρεισμα και πίεση για μεγαλύτερα κονδύλια κι επιχορηγήσεις. Σωστή αναλογία δεν ξέρω αν υπάρχει, αλλά ξέρω ότι πολλά άρθρα θα μπορούσαν και να μην είχαν διόλου γραφτεί χωρίς να μας κάνει την παραμικρή διαφορά.
Έτσι και το παρακάτω
άρθρο που μου χτύπησε την ξώπορτα, με το σχεδόν καθημερινό πακέτο του περιοδικού Nature (στην πραγματικότητα είναι του National Geographic), γράφτηκε απλά για να γραφτεί ή δεν ξέρω-γω τι. Πραγματικά, παρότι είναι απερίγραπτα ενδιαφέρον και καθηλωτικό να μάθει κανείς ΤΙ είναι μια μαύρη τρύπα, πώς δημιουργείται και πώς συμπεριφέρεται, από την άλλη δεν ξέρω ποιος και γιατί θα είχε την παραμικρή κωλοκαούρα να μάθει ποια είναι η πλησιέστερη μαύρη τρύπα, ποια η αλαργέστερη και ποια η πιο χοντρή, εκτός κι αν ετούτο είχε να προσφέρει κάτι περισσότερο στην ερμηνεία και την περιγραφή της. Ή, ακόμη ειδικότερα, αν συνέτρεχε κάποιος από τους παρακάτω λόγους: (α) ν' απειλείται άμεσα η επιβίωσή μας (β) να ερμηνεύεται άμεσα η ύπαρξή μας και (γ) να δίνεται η δυνατότητα να τη μελετήσει κανείς ως ερασιτέχνης αστρονόμος. Κι ωστόσο τίποτε από τα προηγούμενα δε θίγεται στο εν λόγω άρθρο. Μόνο πολύ ανούσιο μπλα-μπλα και μια χούφτα αριθμητικά στοιχεία. Αλλά, θαρρώ, πως στ' απόνερα μιας ανάλογης είδησης θα ήταν εύλογο να πλατσουρίζει κι ο παρακάτω προβληματισμός: ο υπερκαινοφανής που δημιούργησε τον αβυσσαλέο τούτο γείτονα έπαιξε στο παρελθόν κάποιο ρόλο στη δημιουργία του ηλιακού συστήματος και τη δημιουργία της ζωής στη Γη ή καμία σχέση και τίποτε από τα προηγούμενα; Το άρθρο δεν προσπερνά τέτοια ερωτήματα - ή άλλα εξυπνότερα - ούτε εφαπτομενικά. Ίσως προβληματισμοί αυτού του είδους να είναι αφελείς για έναν επαγγελματία αστρονόμο, δεδομένου πως σε βάθος χρόνου 4,5 δισεκατομμυρίων ετών ποιος ζει και ποιος πεθαίνει κι οι σχετικές θέσεις των ουράνιων σωμάτων έχουν μεταβληθεί με κάθε δυνατό τρόπο - άλλοτε εύτακτο κι αιτιοκρατικό, άλλοτε χαοτικό και ασυνάρτητο. Το πιθανότερο είναι ο γείτονας ετούτος ν' αφόδευσε αλλού τα άντερά του κι αφέθηκε κατόπιν έρμαιος των ρεμβασμών και των βαρυτικών κυμάτων, δίχως την παραμικρή διάθεση για κοσμικές επαφές και αστρικές βίζιτες. Μα, στο κάτω-κάτω της γραφής, τα δικά μου ερωτηματικά είναι πολύ πιο τίμια γιατί είναι αυθόρμητα κι ειλικρινή, από το άρθρο του Geographic το οποίο είναι κατώτερο κι από εκλαϊκευμένο: είναι πρόχειρο και βαρετό.
Τότε γιατί κάθομαι κι εγώ, αντιφάσκοντας εαυτόν, και πιάνω ν' ασχοληθώ με κάτι, όπως ισχυρίζομαι, τόσο ανούσιο; Ε λοιπόν, μόνο και μόνο για τούτη την πρωτότυπη (για μένα) φράση του και για τις σκέψεις στις οποίες μ' έβαλε. Γράφει, δηλαδή, κάπου: «In some cases, older stars "stripped" of outer hydrogen can mimic the appearance of younger, more massive stars». Είναι δυνατόν να μη σου φέρει στο νου, τούτη η παρατήρηση, εκείνη την υπέροχη περίοδο της ζωής μερικών ανθρώπων, εκείνη τη ζεστή αναλαμπή της ψυχής και του πνεύματος, το ξανάνιωμα που ακολουθεί κάποτε τη μέση ηλικία, προτού ωστόσο παραλάβει τη σκυτάλη η φθοροποιός αγκάλη του βαθύτερου γήρατος; Γιατί συμβαίνει ενίοτε, η αναμέτρηση με το χρόνο και τη σκόνη, η τριβή, η φυσική κόπωση από τα καθημερινά προβλήματα της ανθρωπίλας, μείζονα και ταπεινά, ν' ατσαλώνει αντί να γονατίζει τη θέληση και ν' αμβλύνει αντίς να οργώνει τις σκιές. Συμβαίνει δηλαδή η ωρίμανση, το μεγάλωμα, ν' απαλάσσει τον άνθρωπο από τη μέγγενη του παρελθόντος και να τον αφήνει εκ νέου λεύτερο. Τα συμπλέγματα κι οι ταπεινώσεις τις νεότητας δεν έχουν πλέον καμία σημασία, τα πάντα έχουν απομυθοποιηθεί, δεν έχεις τίποτε ν' αποδείξεις σε κανέναν, τίποτε δε χρωστάς και τίποτε δεν περιμένεις. Στην κυνική αυτή «παράδοση» η οποία δεν είναι κατάθεση των όπλων, εφόσον ο άνθρωπος είναι ακόμη δυνατός, αλλά αδιαφορία για την έκβαση, ξάφνου η ψυχή απελευθερώνεται απ' τα μολύβδινα δεσμά που αλυσόδεναν τα ποδάρια της κι αποτινάσσει τα φραγγέλια που τσάκιζαν τα φτερά της.
Σαν η ψυχή ανοίξει και πάλι τα πατζούρια διάπλατα, σα γεμίσει για μία ακόμη φορά η κάμαρη με φως, ο συρικνωμένος νους σούρνεται αγουροξυπνημένος απ' τα σκοτάδια του, από τα βάθη στα οποία είχε κουρνιάσει, όπως ο σαλίγκαρος που περίμενε τη δροσιά να ξεθαφτεί. Διψασμένος - ή ορθότερα λυσσασμένος - από τους χρόνους της αφυδάτωσης και τις ανέχειας, ο ανθρώπινος εγκέφαλος αναθυμάται τη σπογγώδη φύση του κι αρχίζει ξανά να ρουφά τη ζωή, το φως, τη γνώση, τη σοφία, σα να μην ήταν αύριο. Ετούτος ο τρελός χορός της αλαφρωμένης καρδιάς και του πυρετωμένου νου, μπολιάζουν με μια νέα άνθηση το βίο του ανθρώπου. Τα πρόσωπα, τα σώματα, τα πνεύματα, ακτινοβολούν μια δεύτερη νεότητα, η οποία δεν είναι μίμηση πράξεως, αλλά πράξη καθαυτή. Δε μιλώ δηλαδή για τις καρικατούρικες κασκαρίκες που πάθαινε ο Λάμπρος Κωνσταντάρας (ενν. στις ταινίες), άμα και πάτησε τα πενήντα. Μιλώ γι' ανθρώπους που αγκαλιάζουν ετούτη την ωρίμανση ως λύτρωση, παρά ως αναπόδραστη καταφυγή. Αυτή η δεύτερη νεότητα μπορεί να γίνει άγρια, ενίοτε κι αγριότερη της πρώτης έτσι καθώς γνωρίζει πια τι θέλει, ωστόσο στα καλά της ακτινοβολεί μ' ένα ολόγιομο ζεστό φως από εκείνα που συντηρούν τη ζωή από βαθιά επίγνωση κι αγάπη κι όχι από άλογη καύλα που κατακαίει τα πάντα κι όποιος αντέξει. Είναι ένα θαυμάσιο στάδιο που 'χω παρατηρήσει περισσότερο στη ζωή μερικών γυνακών, ένα μέρος της ζωής των οποίων καταδικάστηκε για λόγους που δεν είναι του παρόντος, μα που τα στήθια τους γυρνούν κάποτε και γυρεύουν όλες εκείνες τις ανάσες που χρωστούν στον εαυτό τους. Και γίνονται ξάφνου τόσο απροσμέτρητα όμορφες, όπως είναι δυνατόν να γίνει κανείς μόνο τότε, όταν η μορφή του πλάθεται πια από το βλέμμα κι όχι το αντίστροφο. Αυτές τις σκέψεις γύρευα να καταθέσω εδώ, κάνοντας μόνο ετούτη την ελάχιστη υποχώρηση: ακόμα κι ένα ανούσιο άρθρο έχει τελικά τη σημασία του, οσοδήποτε μικρή, αν από κάποια ασήμαντη χαραματιά του καταφέρει να ξεκλέψει κανείς έστω δυο-τρεις ματιές από ένα κάτι που τον υπερβαίνει.
