Επόμενος σταθμός: Μαρούσι [Μέρος 2ο]

Ορίστε, λοιπόν, και το πρωτότυπο κείμενο, όπως ακριβώς σας υποσχέθηκα:

« ... »

The second event was a visit to the astronomical observatory in Athens, arranged for Durrell and myself by Theodore Stephanides who, as an amateur astronomer, has made admittedly important astronomical discoveries. The officials received us very cordially, thanks to the generous aid given them by American fellow-workers in this field. I had never looked through the telescope of a bona fide observatory before. Nor had Durrell, I presume. The experience was sensational, though probably not altogether in accord with the expectations of our hosts. Our remarks, which were juvenile and ecstatic, seemed to bewilder them. We certainly did not display the orthodox reactions to the wonders that were unfolded. I shall never forget their utter amazement when Durrell, who was gazing at the Pleiades, suddenly exclaimed - "Rosicrucian!" What did he mean by that? They wanted to know. I mounted the ladder and took a look for myself. I doubt if I can describe the effect of that first breathless vision of a splintered star world. The image I shall always retain is that of Chartres, an effulgent rose window shattered by a hand grenade. I mean it in a double or triple sense - of awesome, indestructible beauty, of cosmic violation, of world ruin suspended in the sky like a fatal omen, of the eternality of beauty even when blasted and desecrated. "As above so below," runs the famous saying of Hermes Trismegistus. To see the Pleiades through a powerful telescope is to sense the sublime and awesome truth of these words. In his highest flights, musical and architectural above all, for they are one, man gives the illusion of rivalling the order, the majesty and the splendor of the heavens; in his fits of destruction the evil and the desolation which he spreads seems incomparable until we reflect on the great stellar shake-ups brought on by the mental aberrations of the unknown Wizard. Our hosts seemed impervious to such reflections; the spoke knowingly of weights, distances, substances, etc. The were removed from the normal activities of their fellow-men in a quite different way from ourselves. For them beauty was incidental, for us everything. For them the physico-mathematical world palped, calibred, weighed and transmitted by their instruments was reality itself, the stars and planets mere proof of their excellent and infallible reasoning. For Durrell and myself reality lay wholly beyond the reach of their puny instruments which in themselves were nothing more than clumsy reflections of their circumscribed imagination locked forever in the hypothetical prison of logic. Their astronomical figures and calculations, intended to impress and overawe us, only caused us to smile indulgently or to very impolitely laugh outright at them. Speaking for myself, facts and figures have always left me unimpressed. A light year is no more impressive to me than a second, or a split second. This is a game for the feeble-minded which can go on ad nauseam backwards and forwards without taking us anywhere. Similarly I am not more convinced of the reality of a star when I see it through the telescope. It may be more brilliant, more wondrous, it may be a thousand times or a million times bigger than when seen with the naked eye, but it is not a whit more real. To say that this is what a thing really looks like, just because one sees it larger and grander, seems to me quite fatuous. It is just as real to me if I don't see it at all but merely imagine it to be there. And finally, even when to my own eye and the eye of the astronomer it possesses the same dimensions, the same brilliance, it definitely does not look the same to us both - Durrell's very exclamation is sufficient to prove that.

But let us pass on - to Saturn. Saturn, and our moon likewise, when seen through a magnifying lens, are impressive to the layman in a way which the scientist must instinctively deplore and deprecate. No facts of figures about Saturn, no magnification, can explain the unreasonably disquieting sensation which the sight of this planet produces upon the mind of the spectator. Saturn is a living symbol of gloom, morbidity, disaster, fatality. Its milk-white hue inevitably arouses associations with tripe, dead tray matter, vulnerable organs hidden from sight, loathsome diseases, test-tubes, laboratory specimens, catarrh, rheum, ectoplasm, melancholy shades, morbid phenomena, incuba and succuba war, sterility, anaemia, indecision, defeatism, constipation, anti-toxins, feeble novels, hernia, meningitis, dead-letter laws, red tape, working class conditions, sweat shops, Y.M.C.A's, Christian Endeavor meetings, spiritist seances, poets like T.S.Eliot, zealots like Alexander Dowie, healers like Mary Baker Eddy, statesmen like Chamberlain, trivial fatalities like slipping on a banana peel and cracking one's skull, dreaming of better days and getting wedged between two motor trucks, drowning in one's own bath-tub, killing one's best friend accidentally, dying of hiccoughs instead of on the battle field, and so on ad infinitum. Saturn is malefic through force of inertia. Its ring, which is only paper-weight in thickness, according to the savants, is the wedding ring which signifies death or misfortune devoid of all significance. Saturn, whatever it may be to the astronomer, is the sign of senseless fatality to the man in the street. He carries it in his heart because his whole life, devoid of significance as it is, is wrapped up in this ultimate symbol which, if all else fails to do him in, this he can count upon to finish him off. Saturn is life in suspense, not dead so much as deathless, i.e. incapable of dying. Saturn is like dead bone in the ear - double mastoid for the soul. Saturn is like a roll of wall-paper wrong side out and smeared with that catarrhal paste which all wall-paperers find so indispensable in their metier. Saturn is a vast agglomeration of those evil looking shreds which one hawks up the morning after he has smoked several packs of crisp, toasted, coughless, inspiring cigarettes. Saturn is postponement manifesting itself as an accomplishment in itself. Saturn is doubt, perplexity, scepticism, facts for fact's sake and no hokum, no mysticism, understand? Saturn is the diabolical sweat of learning for its own sake, the congealed fog of the monomaniac's ceaseless pursuit of what is always just beyond his nose. Saturn is deliciously melancholic because it knows and recognizes nothing beyond melancholy; it swims in its own fat. Saturn is the symbol of all omens and superstitions, the phony proof of divine entropy, phony because if it were true that the universe is running down Saturn would have melted away long ago. Saturn is as eternal as fear and irresolution, growing more milky, more cloudy, with each compromise, each capitulation. Timid souls cry for Saturn just as children are reputed to cry for Castoria. Saturn gives us only what we ask for, never an ounce extra. Saturn is the white hope of the white race which prattles endlessly about the wonders of nature and spends its time killing off the greatest wonder of all - MAN. Saturn is the stellar impostor setting itself up as the grand cosmocrator of Fate, Monsieur le Paris, the automatic pole-axer of a world smitten with ataraxy. Let the heavens sing its glory - this lymphatic globe of doubt and ennui will never cease to cast its milk-white rays of lifeless gloom.

This is the emotional photograph of a planet whose unorthodox influence still weighs heavily upon the almost extinct consciousness of man. It is the most cheerless spectacle in the heavens. It corresponds to every craven image conceived in the heart of man; it is the single repository of all the despair and defeat to which the human race from time immemorial has succumbed. It will become invisible only when man has purged it from his consciousness.

« ... »

Δίχως αμφιβολία, ο συγγραφικός οίστρος του Miller είναι χειμαρρώδης, θαρραλέος, ανανεωτικός, κατάφορτος από δυνατές εικόνες, συνειρμούς άλλοτε συνειδητούς άλλοτε ασύνειδους, ένα κρουστό πλέγμα συσχετίσεων, τόσο πυκνών που παγιδεύουν ολόσφιχτα τον αναγνώστη. Ώστε ο τελευταίος αδυνατεί να ξεγλιστρίσει, να δραπετεύσει αλώβητος, υποχρεώνεται να σταθεί και να παλέψει με τους λογισμούς του συγγραφέα, να ξεθηκαρώσει, να κυλιστεί χάμω. Κι όμως, παρόλη την καθηλωτική μαεστρία της γραφής, θαρρώ πως ο Miller - φυσικά με κάθε δικαίωμα - καταλήγει, τελικά, μονοδιάστατος απέναντι στα φαινόμενα, συνθέτοντας μάλιστα χρωματισμούς που - παραδόξως πώς - προσεγγίζουν περισσότερο ένα αστρολογικό εγχειρίδιο, όπως τέθηκε εκ παραδρομής από τον Καραντώνη, παρά μια ακραιφνή κατάθεση ψυχής, μια γνήσια έκπληξη μπροστά στο κοσμικό θαύμα. Ο Miller μεταγράφει έτσι περισσότερο ένα λογοτεχνικό, μυστικιστικό, μυθολογικό, ψυχαναλυτικό - πείτε το όπως θέλετε - Κρόνο που ανάσαινε στα σωθικά του ήδη, που βάραινε από παλιά, παρά γίνεται μάρτυρας ενός ρηξικέλευθου αισθήματος και μιας αντίδρασης απέναντι σ' ένα καινούργιο ερέθισμα. Δε βλέπει, τελικά, τίποτε περισσότερο από αυτό που έχει ήδη στην καρδιά του κι ίσως να 'ναι αυτός τελικά ο ύστατος σκοπός της γραφής, με άλλα λόγια ν' αποκαλύψει σε όλη του τη λαμπρότητα ή το ζόφο ό,τι υπάρχει ήδη, παρά ν' ανακαλύψει κάτι νέο, πράγμα που ίσως ενδεχομενικά να στέκει και αδύνατο.

Έτσι, ο κάθε «υπερασπιστής» του συγγραφέα, θα πρέπει να το αντιμετωπίσει τούτο : μα όλα πια τα μαύρα κι άραχλα, τα στραβά και τα δεινά σε τούτο τον κατακαημένο πλάνητα; Καμία ομορφιά, κανένα δέος δε στάθηκαν ικανά να κατευνάσουν μια στάλα τη φρενιασμένη σκέψη του Ερρίκου; Γιατί, όμως, να μείνουμε υπόδουλοι όπως ο Holst σ' έναν Κρόνο επιβλητικό κι ίσως απειλητικό και να μη ζευγαρώσουμε με τούτο τον ιλιγγιώδη χορευτή, που κάνει τα μεριά να πάλλονται από ενθουσιασμό κι ανυπομονησία, από έρωτα για την αρμονική σύνθεση του χάους και την κριψίνου συμμετρία των στροβίλων; Ας εγκαταλείψουμε την αποκαμωμένη, κυνική ματιά του ενήλικα, τα βλέφαρα του οποίου παλεύουν με κονιορτούς από συσσωρευμένες ήττες κι ας θυμηθούμε εκείνη τη στραφταλιστή ματιά των παιδιών, όπου τα πάντα αντικατοπτρίζονται ως ίαση και θαύμα παρά ως πανώλη και ρητορεία - έστω και ποιητική. Ποιος πλανήτης φαινόταν πιότερο θαυμαστός, πίσω στην τρυφερή εκείνη εποχή, σύμβολο πιο ταιριαστό για τα λάβαρα των αστρικών καραβανιών, παρά ο θαυμαστός αυτός άρχοντας των δαχτυλιδιών, που σ' έκανε να υποκλιθείς περισσότερο από σεβασμό, παρά από φόβο; Ποιος δεν πισωπάτησε απ' την επίθεση ομορφιάς των εξαιρετικών εκείνων εικόνων, που πρωταντίκρυσαν τα Voyager; Δέος ναι, αλλά σε καμία περίπτωση το δέος του τρόμου, μα περισσότερο το δέος της παντελούς ανατροπής των οικείων μέτρων με τα οποία έκρινε ο άνθρωπος τον εαυτό του και τα πράματα. Βίωμα που είχε, φυσικά, προηγηθεί στη διασταύρωση του Δία κι ωστόσο σφραγίζεται πλέον ως βεβαιότητα κι όχι μαζική παραίσθηση κι όνειρο αστρικής νυκτός.

Και στην τελική, στα γραφόμενα του Miller, θα μπορούσε ν' αντικαταστήσει κανείς τον Κρόνο με τον Πλούτωνα, τον Αντρέα Παπανδρέου ή ένα αγροτεμάχιο στη Λούτσα, δίχως το νόημα ν' αλλάξει σ' ένα κόμμα ή μι' αράδα. Δεν είναι ο Κρόνος που κάνει τη διαφορά, παρά μονάχος του ο συγγραφέας. Ο οποίος εκτροχιάζεται και σε τούτη τη παγαποντιά: αρνείται, δηλαδή, πως του κάνει την παραμικρή διαφορά οποιοδήποτε καινούργιο δεδομένο μπορούν να του προσφέρουν οι εμπλουτισμένες από την τεχνολογία αισθήσεις, παρόλα αυτά αντλεί απ' τη γαλατερή, συννεφένια υφή του πλανήτη όσες ποιότητες τόνε βολεύουν προς επίρρωση των οραματισμών του - δεδομένα ωστόσο που απόκτησε χάρη σ' εκείνο απ' το οποίο αποστρέφει το βλέμμα. Δίχως τη ματιά που του πρόσφερε το τηλεσκόπιο, ο συγγραφέας θα έπρεπε ν' αναζητήσει αλλού τον αποδιοπομπαίο τράγο και τη γαλατώδη γλίτσα του, η οποία θα παρέμενε αδιόρατη και ανεπαίσθητη δια γυμνού οφθαλμού. Ως εκ τούτου ο Κρόνος δε θα 'ταν τότε ούτε περισσότερο, ούτε λιγότερο ενδιαφέρων, δυσοίωνος ή νοσηρός απ' οποιαδήποτε άλλη φωτεινή μουτζούρα ή αραβούργημα του στερεώματος, πέραν δηλαδή του γεγονός πως δεν κάθεται σε μια μεριά, όπως το συνηθούνε δηλαδή οι πλάνητες. Έτσι ακόμα κι η ματιά των πλέον δύστροπων απ' τους ανθρώπους, με κάθε νέα οπτική, τελικά εμπλουτίζεται και γεννοβολά, παρά τη γκρίνια και την κρεβατομουρμούρα πίσω απ' τα οποία οχυρώνονται.

Να πούμε τώρα πως δεν έχω ιδέα από πού μπορεί να ξεκινάει ετούτη η προκατάληψη. Πίσω, δηλαδή, απ' την πρωτογενή δημιουργία και τον υπερρεαλιστικό σφυγμό είναι πιθανόν να υφέρπουν ρίζες μυστικιστικές, οι οποίες υποδεικνύουν στον Miller συγκεκριμένες προσεγγίσεις, σύμβολα. Ο ροδόσταυρος του Durrell ίσως να μην ήταν, τελικά, τόσο τυχαίος. Ακόμη κι αυτός ο Καραντώνης, ίσως δεν έπεσε πολύ μακρυά μ' αυτόν τον «αστρολόγο» του, αφού μήτε στα οροσκόπια σκοντάφτει κανείς στον Κρόνο με χαμόγελο. Όπως κι αν έχει, η απουσία της παραμικρής σχέσης με Ροδόσταυρους, Ελευθεροτέκτονες κι άλλους μυστικιστές, με αποτρέπει από το να γνωρίζω σε βάθος τις μυστικές διδασκαλίες περί των ουρανίων. Στο κάτω-κάτω, ακόμα κι έτσι, ακόμα κι αν στάθηκε ο Κρόνος αφορμή ώστε να ξεδιπλωθεί με τέτοιον απεικονιστικό πλούτο κι απογυμνωτική ευθύτητα μια τόσο νοσώδης, μουχλερή διάσταση τ' ανθρώπου, κομμάτια να γίνει και χαλάλι του. Κάθε αφορμή αστρική, πλανητική ή άλλη, η οποία βοηθά τη συνείδηση να βυθιστεί στην αγκαλιά του Κόσμου και με τα ίδια τα υλικά του να τον ξαναφτιάξει απ' την αρχή αγνώριστο ή πιότερο γνώριμο, δεν παύει στιγμή να είναι καλόδεχτη, να είναι έκπληξη, πλούτος απρόσμενος.

Ο Henry Miller βέβαια μας έχει αφήσει χρόνους απ' το '80, κι έτσι ο Κρόνος έχει πια τις χιλιετίες με το μέρος του και την αιωνιότητα για φίλη. Φέρνοντας αέναες σβούρες στο στερέωμα, έχει πλέρια τη δυνατότητα ν' αποκαταστήσει κάποτε, πέρα απ' το τέλος της εποχής τ' Ανθρώπου,  την όποια παρεξήγηση - ή να την επιβεβαιώσει. Γιατί όπως το λέει κι ο λαός μας: όσα που φέρνει η στιγμή δεν τα φέρνει ο Κρόνος όλος. Κρυάδα, θα μου πείτε, μα την κρατούσα πολλές αράδες και κόντευα να σκάσω! Χαιρετώ σας!

Επόμενος σταθμός: Μαρούσι [Μέρος 1ο]

Το παρακάτω είναι ένα απόσπασμα από το βιβλίο του Χένρι Μίλλερ «Ο Κολοσσός του Μαρουσίου», από τις εκδόσεις «Πλειάς» και σε μετάφραση Ανδρέα Καραντώνη, το οποίο αναφέρεται σ' ένα βίωμα του συγγραφέα πολύ σχετικό με τα δικά μας εδώ. [Ετεροχρονισμένη παρεμβολή] Εχθές που κάθισα να πληκτρολογήσω το κείμενο, ήμουν ακόμη μερικές οκάδες φουρκισμένος. Ήδη από τις πρώτες αράδες, μ' εκείνο το «αστρολόγος», μου ανέβηκε το αίμα στο κεφάλι. Σήμερα πάλι, έχοντας διανύσει πια το μεγαλύτερο μέρος της αφήγησης, διαπιστώνω πως σαν επιτρέψεις στον Μίλλερ να βρει το δρόμο του και το ρυθμό του, ν' αλωνίσει λεύτερος μες στην καρδιά σου - καθώς αλλού δεν τον χωράει ο τόπος - ξεδιπλώνει τότε έναν ανεπανάληπτο υπερρεαλιστικό λυρισμό και μια βαθιά ευαισθησία ύπαρξης. Να πούμε τώρα και του στραβού το δίκιο, η μετάφραση του Καραντώνη είναι στα σημεία μετριότατη κι εκεί ακριβώς που είναι η ευθύνη μεγαλύτερη ο Καραντώνης πετάει τις λέξεις σα να 'ταν ζάρια. Κατάφερα κάπου να ξετρυπώσω τ' αγγλικό πρωτότυπο και ιδού τι απέφερε μια σύντομη σύγκριση: άτσαλη σύνταξη, ανύπαρκτα κόμματα κι άνω τελείες σε σημεία ζωτικής σημασίας για την κατανόηση, ανακατονομή κατά το δοκούν του νοήματος, ό,τι να 'ναι! Έτσι, ας πούμε, που τα διατάσσει ο Καραντώνης δυσκολευόμαστε να καταλάβουμε (βλ. παρακάτω) αν ο ερασιτέχνης «αστρολόγος» ήταν ο Στεφανίδης ή ο Ντάρρελ, όταν ο Miller γράφει πολύ κομψά «[...] by Theodore Stephanides who, as an amateur astronomer [...]». Ουδέποτε επίσης υπήρξε κανένας «αστρολόγος», ούτε μάγισσες και χαρτορίχτρες! Και παρακάτω «awesome beauty» δε σημαίνει σε καμία περίπτωση «φριχτή ομορφιά», ούτε καν από τα συμφραζόμενα. Μα κι άλλες ύποπτες διαστροφές. Τον μεταφραστή, όμως, δεν τον έχουμε ανάγκη να μας μεταφράσει το «I mounted the ladder» μην το παρεξηγήσουμε για τίποτ' άλλο, μα να ξεδιαλύνει τα πλέον απαιτητικά σημεία και νοήματα. Διαφορετικά θα 'πρεπε με κάθε βιβλίο ν' αγοράζουμε μαζί και το πρωτότυπο. Με αυτά κατά νου, σκέπτομαι να καθίσω αύριο σε νέα ανάρτηση και να μεταφέρω το αγγλικό κείμενο, όπως ακριβώς γούσταρε να το γράψει ο Miller κι όχι όπως γούσταρε να τ' αποδώσει ο Καραντώνης. Τέλος πάντων, το 'γραψα που το 'γραψα, ακολουθεί λοιπόν η καραντώνειος εκδοχή, στην οποία (αν εξαιρέσουμε το πολυτονικό) διατήρησα την ορθογραφία απείραχτη, κατά τη βολή δηλαδή του μεταφραστή, καθώς εκδόθηκε κάπου εκεί, γύρω στο '74. Κοίτα γούστο, τότε δηλαδή που γλιστρούσα κι εγώ, για πρώτη φορά, στο φως το αληθινό! Και το γράφω έτσι, γιατί είχα την τύχη να γλιστρήσω στο φως μερικές φορές ακόμη, στις δεκαετίες που ακολούθησαν - κάτι, να πούμε, που ξεπερνάει και τις μεγαλύτερες προσδοκίες μιας σύντομης, θνητής ζωής. :)

« ... »

Το δεύτερο επεισόδιο ήταν μια επίσκεψη στο Αστεροσκοπείο της Αθήνας. Την κανόνισε ο Θεόδωρος Στεφανίδης για τον Ντάρρελ και για μένα, που σαν ερασιτέχνης αστρολόγος έχει κάνει πραγματικά σπουδαίες αστρονομικές ανακαλύψεις. Οι επίσημοι μας υποδέχτηκαν πολύ εγκάρδια, χάρη στη βοήθεια που τους δόθηκε από τους συναδέλφους τους τους Αμερικανούς πάνω στη δουλειά τους. Δεν είχα ξανακοιτάξει σε τηλεσκόπιο από αστεροσκοπείο. Φαντάζομαι πως ούτε κι ο Ντάρρελ. Μας έκανε πολύ μεγάλη εντύπωση, αν και όχι όπως την περίμεναν οι φίλοι μας. Οι παρατηρήσεις μας, που ήταν απλοϊκές κ' εκστατικές, φαίνεται πως τους ξένισαν. Ασφαλώς οι αντιδράσεις μας, στα θαύματα που μας ξεσκέπασαν, δεν ήταν οι σωστές. Δεν θα ξεχάσω ποτέ την έκπληξή τους όταν ο Ντάρρελ, που έβλεπε τις Πλειάδες, φώναξε ξαφνικά: «Ρ ο δ ό σ τ α υ ρ ο ς». Τι ήθελε να πη μ' αυτό;» τον ρώτησα. Ανέβηκα κι εγώ να δω μόνος μου. Δεν ξέρω αν μπορώ να περιγράψω τι ένοιωσα μπρος σ' αυτό το θέαμα ενός θρυμματισμένου κόσμου από άστρα. Η εικόνα που θάχω πάντοτε είναι αυτή της Σαρτρ, έναν λαμπερό ρόδακα, θρυμματισμένο από χειροβομβίδα. Δίνω σ' αυτή την εικόνα διπλό ή τρίδιπλο νόημα - μιας φρικτής ομορφιάς ακατάλυτης ενός κοσμικού βιασμού, ενός ερειπωμένου κόσμου κρεμασμένου στον ουρανό σαν μοιραίο προμήνυμα με τον αιώνιο χαρακτήρα της ομορφιάς, έστω και κατεστραμμένης και βεβηλωμένης αιώνια. «Όπως στα ψηλά έτσι κ' εδώ κάτω» λέει το ρητό του Ερμή του Τρισμέγιστου. Σαν δης τις Πλειάδες μέσα από ένα δυνατό τηλεσκόπιο, θα νοιώσης την υπέροχη και φοβερή αλήθεια αυτών των λόγων. Στα πιο ψηλά του πετάματα, προ πάντων τα μουσικά και τ' αρχιτεκτονικά, γιατί αυτά τα δυο είναι ένα, ο άνθρωπος δίνει την ψευδαίσθηση πως συναγωνίζεται την τάξη, το μεγαλείο και τη λαμπράδα του ουρανού στους παροξυσμούς του της καταστροφής, το κακό και η ερήμωση που σκορπά είνα ασύγκριτα όσο δεν έχουμε σκεφτή τη μεγάλη αναστάτωση των άστρων, που την φέρνουν οι ταραχές του νου αυτού του άγνωστου Μάγου. Οι φίλοι μας έχουν μεσάνυχτα από τέτοιες σκέψεις, μίλησαν για το βάρος, τις αποστάσεις, κλπ. Είχαν ξεμακρύνει από τη συνηθισμένη δραστηριότητα των συνανθρώπων τους, αλλά μ' άλλο τρόπο από τον δικό μας. Γι' αυτούς η ομορφιά είναι τυχαία, για μας είναι το παν. Γι' αυτούς, ο φυσικομαθηματικός κόσμος που τον ψηλαφούν, τον μετρούν, τον ζυγιάζουν και τον πιάνουν τα όργανά τους είναι μια πραγματικότητα, τα άστρα και οι πλανήτες δεν είναι παρά αποδείξεις της εξαιρετικά αλάθητης σκέψης τους. Για τον Ντάρρελ και για μένα η πραγματικότητα βρίσκεται μακριά, πέρα από τα κακομοίρικα όργανά τους, που δεν είναι κι αυτά τίποτα άλλο από άκομψες ανταύγειες της περιωρισμένης φαντασίας τους, της σκλαβωμένης για πάντα μέσα στην υποθετική φυλακή της λογικής. Οι αστρονομικοί αριθμοί τους και οι υπολογισμοί τους που είχαν σκοπό να μας προκαλέσουν ιερό δέος και να μας συνταράξουν, δεν μας κάναν παρά να χαμογελάσουμε με επιείκεια ή να ξεκαρδιστούμε στα γέλια αγενέστατα. Προσωπικά, τα γεγονότα και οι αριθμοί δεν μου κάνουν καμμιά εντύπωση. Ένας χρόνος φωτός δεν με εντυπωσιάζει πιο πολύ από ένα δευτερόλεπτο ή ένα εκατοστό του. Αυτό είναι ένα παιχνίδι για τους κουτούς που μπορούν να πηγαινοέρχωνται μπρος-πίσω χωρίς να φτάνουν πουθενά. Έτσι, και να δω ένα άστρο από το τηλεσκόπιο δεν το πολυπιστεύω πως είναι πραγματικό. Μπορεί νάναι πιο λαμπερό, πιο καταπληκτικό, μπορεί να είναι χίλιες ή μύριες φορές πιο μεγάλο όταν τον βλέπουμε με γυμνό μάτι, μα δεν είναι μια στάλα πιο πραγματικό. Να λες πως αυτό είναι που πραγματικά φαίνεται, μόνο και μόνο γιατί το βλέπεις πιο φαρδύ και πιο μεγάλο, μου φαίνεται ηλίθιο. Είναι το ίδιο πραγματικό για μένα που δεν το βλέπω παρά μόνο το φαντάζομαι πως υπάρχει. Και τέλος, ακόμα κι όταν στο δικό μου μάτι και στου αστρονόμου έχει τις ίδιες διαστάσεις, την ίδια λαμπράδα, οπωσδήποτε δεν φαίνεται το ίδιο στους δυο μας. Το επιφώνημα του Ντάρρελ το απόδειξε αρκετά.

Ας πάμε όμως παρακάτω - στον Κρόνο. Ο Κρόνος όπως και το φεγγάρι μας, όταν τα βλέπης με μεγεθυντικό φακό, εντυπωσιάζουν τον άμαθο μ' ένα τρόπο που ο επιστήμων πρέπει ενστικτωδώς να ελεεινολογήση και ν' απαρνηθή. Κανένα γεγονός, κανένας αριθμός, καμμιά μεγέθυνση του Κρόνου, δεν μπορούν να εξηγήσουν την παράλογη αίσθηση ανησυχίας που νοιώθεις όταν αντικρύζεις αυτόν τον πλανήτη. Ο Κρόνος είναι το ζωντανό σύμβολο της μελαγχολίας, της νοσηρότητας, της καταστροφής, του μοιραίου. Η γαλατένια του απόχρωση σου φέρνει στο νου εικόνες από σπλάχνα, από μια γκρίζα νεκρή ύλη, από ευάλωτα όργανα και αποκρουστικές αρρώστιες, δοκιμαστήρες, εργαστηριακά δείγματα, κατάρρους, ρευματισμούς, εκτοπλάσματα, μελαγχολικές σκιές, νοσηρά φαινόμενα, στειρότητα, αναιμία, δισταγμούς, ηττοπάθεια, δυσκοιλιότητα, αντιτοξίνες, κακά μυθιστορήματα, ανεμοπύρωμα, μηνιγγίτιδα, στους νόμους που μένουν νεκροί τύποι, γραφειοκρατία, προλεταριάτο, εξουθενωτική δουλειά, φάμπρικες, ΧΑΝ και χριστιανικές συνεδριάσεις, πνευματιστικές συνεδριάσεις, ποιητές σαν τον Τ.Σ.Έλιοτ, φανατικούς σαν τον Αλέξανδρο Ντιούι, θεραπευτές σαν την Μαίρη Μπέκερ Έντυ, κυβερνήτες σαν τον Τσάμπερλαιν, κοινά δυστυχήματα, λόγου χάρη να γλιστρήσης πατώντας μια μπανανόφλουδα και να σπάσης το κεφάλι σου, να πνιγής στην μπανιέρα σου, να σε λειώσουν δυο καμιόνια τη στιγμή που ονειρεύεσαι καλύτερες μέρες, να σκοτώσεις τυχαία τον καλύτερό σου φίλο, να πεθάνης από λόξυγγα κι όχι πολεμώντας - και πάει λέγοντας. Ο Κρόνος, με την αδράνειά του, εξασκεί κακή επίδραση. Ο δακτύλιός του που δεν είναι πιο χοντρός από ένα τσιγαρόχαρτο - αν πιστέψουμε τους σοφούς - είναι το δαχτυλίδι του αρραβώνα που σημαίνει θάνατο και δυστυχία αδιακρίτως. Ο Κρόνος, ό,τι και να είναι για τον αστρονόμο, για τον κοινό άνθρωπο είναι το σημάδι ενός παρήγορου μοιραίου. Ο κοινός άνθρωπος έχει τον Κρόνο μέσα στην καρδιά του, γιατί η ζωή του ολόκληρη, έτσι καθώς δεν έχει κανέναν νόημα, είναι περιτυλιγμένη απ' αυτό το ύστατο σύμβολο που σ' αυτό μπορεί να βασιστή για τη χαριστική βολή, στην περίπτωση που το υπόλοιπο δε θάφτανε για να τον αποτέλειωνε. Ο Κρόνος είναι η ζωή σε αιώρηση∙ όχι τόσο ο θάνατος, όσο απουσία θανάτου, δηλαδή μη προσαρμογή στον θάνατο. Ο Κρόνος είναι σαν ένα νεκρό κόκκαλο μέσα στο αυτί - διπλή μαστίτιδα ψυχής. Ο Κρόνος είναι σαν ένα ρουλό ταπετσαρίας από την ανάποδη, πασαλειμμένης μ' αυτή τη μυξιάρικη κόλλα που οι ταπετσιέρηδες τη θεωρούν απαραίτητη στη δουλειά τους. Ο Κρόνος είναι εκείνος ο σωρός οι απαίσιες ροχάλες που φτύνεις το πρωί, αφού κάπνισες την προηγούμενη ένα σωρό τσιγάρα από καλό καπνό, που δε φέρνουν βήχα και που εμπνέουν. Ο Κρόνος είναι ένας τρόπος ν' αναβάλλης τα πράγματα για πιο ύστερα και που εκδηλώνεται σα μια τέλεια εκπλήρωση. Ο Κρόνος είναι η αμφιβολία, η περιπλοκή, το γεγονός για το γεγονός, ο σκεπτικισμός, και προ παντός όχι ιστορίες, όχι μυστικισμοί - καταλαβαίνετε; Ο Κρόνος είναι η διαβολική κτηνώδης ιδρωτίλα της γνώσης για τη γνώση, η παγωμένη καταχνιά της ακατάπαυστης αναζήτησης του μονομανούς που τρέχει αδιάκοπα πίσω από ό,τι κρέμεται μπροστά στη μύτη του. Ο Κρόνος είναι απολαυστικά μελαγχολικός, γιατί ξέρει και δεν αναγνωρίζει τίποτα άλλο από τη μελαγχολία. Κολυμπάει μέσα στο ίδιο του το λίπος. Ο Κρόνος είναι το σύμβολο όλων των κακών οιωνών και όλων των προλήψεων, η ύποπτη απόδειξη της θείας εντροπίας - ύποπτης, γιατί αν ήταν αλήθεια πως το Σύμπαν τρέχει προς το χαμό του, απο καιρούς τώρα ο Κρόνος θα είχε λειώσει. Ο Κρόνος είναι αιώνιος σαν το φόβο και την αναποφασιστικότητα - και γίνεται πιο γαλατερός, πιο συννεφένιος σε κάθε συμβιβασμό, σε κάθε συνθηκολόγηση. Οι φοβισμένες, οι ντροπαλές ψυχές αποζητάνε τον Κρόνο όπως τα παιδιά το άοσμο ρετσινόλαδο. Ο Κρόνος δε μας δίνει παρά ό,τι του ζητάμε, ούτε ένα δράμι παραπάνω. Ο Κρόνος είναι η ελπίδα της λευκής ράτσας∙ αυτής της ράτσας που φλυαρεί ασταμάτητα υμνώντας τα θαυμάσια της φύσης, και περνάει τον καιρό της καταστρέφοντας το πιο μεγάλο θαύμα απ' όλα - ΤΟΝ ΑΝΘΡΩΠΟ. Ο Κρόνος είναι ο μεγάλος αστρικός απατεώνας που προβάλλεται σα μεγάλος κοσμοκράτορας του πεπρωμένου. Ο Κύριος από το Παρίσι, δήμιος-ρομπότ ενός κόσμου αρρωστημένου από αταραξία. Οι ουρανοί μπορούν να υμνούν τη δόξα του - αυτή η λυμφατική σφαίρα της αμφιβολίας και της πλήξης δε θα πάψη ποτέ να στέλνη ως εδώ τις γαλατένιες αχτίνες της που είναι από μια πίκρα δίχως ζωή.

Αυτή είναι η συγκινητική φωτογραφία ενός πλανήτη που η ετερόδοξη επίδρασή του βαραίνει ακόμα πολύ τη σχεδόν σβησμένη συνείδηση του ανθρώπου. Είναι το πιο αποκαρδιωτικό θέαμα των ουρανών. Ανταποκρίνεται σε όλες τις εικόνες της ανανδρίας που έχει συλλάβει η ανθρώπινη καρδιά∙ είναι ο μοναδικός βωμός για όλες τις απελπισίες, για όλες τις ήττες που δοκίμασε η ανθρώπινη ράτσα, από τους πιο πανάρχαιους καιρούς. Δε θα γίνη αόρατος παρά την ημέρα που ο άνθρωπος θα εξαγνίση τη συνείδησή του.

« ... »

B όπως λέμε Burbidge

Και ξαφνικά, για λόγους που μου διαφεύγουν, πύκνωσαν ασυνήθιστα οι αναφορές στις λησμονημένες ή όχι γυναίκες της Αστρονομίας. Ίσως να ευθύνονται για τούτο τα συνήθη μου αναγνώσματα, ίσως πάλι να 'μην είναι παρά η καθαρή σύμπτωση των συγχρονισμένων τους θανάτων. Δεν έχει σημασία. Ένα τεράστιο χαμόγελο για την αστρονομία υπήρξε κι ετούτο το χαμόγελο της Margaret Burbidge , η οποία ακολουθώντας το παράδειγμα της Katherine Johnson δεν αρκέστηκε ούτε αυτή στις εννιά δεκαετίες μ' αποφάσισε να μας εγκαταλείψει με τα 100 πατημένα, μόλις τρεις μέρες πριν. Τι ακριβώς έτρωγαν αυτοί οι άνθρωποι που συνέχισαν απτόητοι για έναν ολόκληρο αιώνα, ίσως να μη μάθουμε ποτέ, γνωρίζουμε όμως πολύ καλά τι ακριβώς προσφέρανε στη διάρκεια της ζωής τους. Κι είναι ακριβώς για τούτο που πρέπει να τους τιμούμε κι όχι για τις προδιαγραφές του μυοκαρδίου τους. Η Margaret Burbidge δεν ήταν μόνο μεγάλη επιστήμονας, μα επιπλέον και ισχυρή προσωπικότητα, η οποία δε χάριζε κάστανα. Άπαξ και συνειδητοποίησε τις δυσκολίες και τις αναξιοπρέπειες που έπρεπε να υποστούν οι γυναίκες της επιστήμης, αντί να το βουλώσει, λουφάζοντας σε μια γωνίτσα συντροφιά με τις εξισώσεις της, πείσμωσε ακόμα περισσότερο. Κι είναι πολύ σημαντικό να μην το βουλώνουν οι άνθρωποι με τις ισχυρές προσωπικότητες, καθόσον αναγκάζουν το περιβάλλον κατεστημένο που τους έχει ανάγκη (ένεκα, δηλαδή, της ιδιοφυίας τους) σταδιακά να προσαρμόζεται, να μεταμορφώνεται και ν' ανοίγει ολοένα και περισσότερες διεξόδους στις παραγκωνισμένες μειονότητες. Φανταστείτε πόσες άσημες μ' άξιες βοηθοί πεθάνανε έτσι ακριβώς άσημες, εξαιτίας που φορούσανε φουστάνια, αντί για σωβρακοφανέλες Μινέρβα. Ελίχθηκε φυσικά η γυναίκα, προκειμένου να επιβιώσει, κι όταν κάποια στιγμή έφαγε πόρτα απ' το Παρατηρητήριο του Mount Wilson - ένα από τα εξέχοντα αστεροσκοπεία της εποχής - εξαιτίας όπως είπαμε της φυσικής της ανατομίας, μπήκε από την πίσω πόρτα μασκαρεμένη ως βοηθός του άντρα της Geoffry Burbidge, ο οποίος ήταν επίσης ικανότατος επιστήμων. Ελίχθηκε ναι, όμως δεν έστησε κι οπίσθια, όπως συνηθίζει να λέει ο λαός μας. Κι έτσι, όταν το 1970 τους έτριψε στη μούρη το βραβείο Annie Jump Cannon (παρότι η τελευταία δεν ήταν στη ζωή της κάνα χάπατο, μα ενεργή σουφραζέτα), η Αστρονομική νομενκλατούρα το φύσαγε και δεν κρύωνε. Και το έκανε με το παρακάτω σκεπτικό (εδώ με δικά μου λόγια): είναι γελοίο και υποτιμητικό να βραβεύεται ο επιστήμονας επειδή είναι γυναίκα και όχι επειδή είναι επιστήμονας. Πώς το είπε να δεις μια πιο μοντέρνα όμορφη; «Ι'm not a woman engineer. I'm an engineer.»

Έκανε, όμως, πολλά περισσότερα από τα προηγούμενα η γλυκιά Μαργαρίτα. Γιατί κάθε φορά που θυμόμαστε τη ρήση του θείου Carl that «we are made of star-stuff» ή τον πολυδιαβασμένο δικό μας Σιμόπουλο που γράφει και ξαναγράφει πως «είμαστε όλοι μας αστρόσκονη» , κάθε φορά, θα πρέπει να πίνουμε ένα ποτήρι νερό ή κρασί στο όνομα των Margaret και Geoffrey Burbidge, William Fowler και Fred Hoyle - αν πρόκειται για κρασί, καλύτερα ένα ποτήρι για καθένα τους. Σ' αυτούς χρωστάμε μία από τις σημαντικότερες εργασίες στην ιστορία της Αστρονομίας, που έμεινε γνωστή ως B²FH απ' τ' αρχικά τους, και στην οποία ξετυλίγεται με κάθε λεπτομέρεια το θαυμαστό, όσο και βίαιο, τραγούδι που λυσσομανά στα σωθικά των άστρων, ένα  τραγούδι που διαβάζαμε καιρό στην παρτιτούρα του περιοδικού πίνακα, αλλά μας διέφευγε ο συνθέτης. Όπου περιγράφεται με το νι και με το σίγμα, όλη η διαδικασία εκείνη που οδηγεί απ' το υδρογόνο και το ήλιο ίσαμε το αλουμίνιο και τον ψευδάργυρο κι ένα σωρό άλλα στοιχεία, τα οποία ομοιοκαταληκτούν με τον υπέροχο κόσμο γύρω μας, από τ' αττικά ηλιοβασιλέματα και τους κορονοϊούς, μέχρι τα μάτια των ανθρώπων που αγαπούμε και τα δάκρυα που, στιγμές, μαρμαρυγούν στα χείλη τους. Αν όλα αυτά οι επιστήμονες τ' αποκαλούνε με μια λέξη «νουκλεοσύνθεση», το κάνουν μόνο και μόνο από σεμνότης κι όχι από πεζότης, να μην τους πούμε δηλαδή τίποτα ρομαντικούς. Αλλά στην πραγματικότητα, λίγοι άνθρωποι βρέθηκαν τόσο κοντά στο θαύμα και στον πυρήνα, όσο ετούτη η μικρή συμμορία των B²FH που κλέψανε τη φωτιά απ' το Δία και την χάρισαν στους ανθρώπους να μαστορεύουνε τα όνειρά τους, κάποτε-κάποτε τους εφιάλτες.

Να ξεσκονίσουμε τα γαλλικά μας...

Venus Victorious

Μερικά θαυμαστά συμβαίνουν άπαξ, στο μετρημένο πέρασμα της ζωής ενός ανθρώπου. Άμα γλιστρήσει η ευκαιρία απ' τα χέρια σου, τα μάτια σου ή άλλη αίσθηση, δεύτερη ζωή δεν έχει, σύμφωνα πάντα με το δημοφιλές άσμα (Παρένθεση: παρεμπιπτόντως, πώς στο καλό καταφέρνουν μερικοί-μερικές να στριμώχνουν τόσες γλυκανάλατες εικόνες σ' ένα βίντεο, δολοφονώντας οπτικώς ένα σωρό όμορφα τραγούδια; τι διάλο; κλείνει η παρένθεση, όπως βεβαίως υποδεικνύει και το χαρακτηριστικό σύμβολο). Ποιος θυμάται πια, να πούμε, τον κομήτη του Halley ; Σαν ήμουνα παιδί, μεγαλώναμε με τέτοιους ταπεινούς θρύλους, των οποίων η αναμονή γιγάντωνε τη σημασία και το μέγεθος. Σήμερα που το θαύμα γίνηκε καθημερινότητα - όπως ας πούμε οι κοντά τέσσερις χιλιάδες εξοπλανήτες, οι οποίοι κατέστησαν την επιστημονική φαντασία τετριμμένη σαπουνόπερα -  τι να κλάσει ένας βαρετός κομήτης; Παρόλα αυτά, ο αστρικός αλητάμπουρας με προσπέρασε το 1986 δίχως να πάρω πρέφα ή κι αν πήρα, την εποχή που το διαδίκτυο φορούσε ακόμη μπεϊμπιλίνο, δεν υπήρχε η παραμικρή δυνατότητα για ένα 12χρονο με μυωπία να βρει τ' αστροκουβαριού την άκρη στο στερέωμα. Τέλος πάντων, δεν έχει πια καμία σημασία τι συνέβη ή δε συνέβη το σωτήριο εκείνο '86, όπως δεν έχει καμία σημασία τι πρόκειται να συμβεί το 2061 ή παραπέρα, τότε που κατά πάσα βεβαιότητα θα το 'χω κάψει το ρεζερβουάρ. Κι επειδή το δις εξαμαρτείν ουκ ανδρός σοφού, προτίμησα το τρις με την ελπίδα να ντριμπλάρω την κατάρα της θυμοσοφίας, κατασπαταλώντας και τούτη τη διπλή ευκαιρία, το '04 και '12, να γίνω μάρτυρας ενός θαύματος ακόμη, παρά το γεγονός πως τ' ωριμότερο της ηλικίας θα έπρεπε να παραπέμπει σε διαφορετική συμπεριφορά. Μιλώ, φυσικά, για τη διπλή διάβαση της Αφροδίτης , ένα κοσμικό ραντεβού με την ανθρωπότητα, τακτοποιημένο σε ζεύγη των 8 ετών ανά αιώνα και μερικά ψιλά. Κι έτσι το 2117, νεότεροι άνθρωποι με περισσότερο φιλότιμο και μεγαλύτερη εγρήγορση από μένα, θα παλεύουν και πάλι με τα ινία κολλημένα στο σβέρκο και τις ματιές προτεταμένες στο συν άπειρο να κερδίσουν εκείνη τη μοναδική μαρτυρία, τη στιγμή δηλαδή που η εφήμερη ύπαρξη ευθυγραμμίζεται με το αιώνιο και το χάος της καθημερινής σκόνης με την πειθαρχία του Κόσμου. Κάθε φορά που θα κοιτώ τον ήλιο στο εξής, η ματιά μου θα 'χει καταμεσίς ένα μικρό λεκέ από τούτη την μικρή απώλεια, που ίσως δεν έχει καμία σημασία ή, πάλι, που έχει απροσμέτρητη.

Venus Transit from Alberto Fanelli on Vimeo

Υστερόγραφο : Φυσικά, υπάρχει πάντα κι αυτή η εκδοχή ...

Σατουρνίδια

Σατουρνίδια θα μπορούσε να είναι τα εικονίδια που παριστάνουν τον πλανήτη Κρόνο, αν δεν έφερναν στο νου πράγματα που λέει κανείς στο μπάνιο, άμα του πέφτει το σαπούνι ίσα πάνω στο δάχτυλο, ή διαπιστώνει πως ξέχασε τα κλειδιά του αυτοκινήτου, αφού φυσικά έχει περπατήσει τα πεντακόσα μέτρα ως το πάρκινγκ. Κι όμως, η λέξη αυτή δεν υπάρχει, παρά το γεγονός πως υπάρχουν ένα σωρό εικονίδια, τα οποία απεικονίζουν τον επιβλητικό πλανήτη. Πολύ πριν, η πηχτή μάζα της ανήκεστης πλήξης, γίνει ο απόλυτος κυρίαρχος της κατ' οίκον εγκλεισμένης ανθρωπότητας, υπήρχαν άνθρωποι που πραγματικά δεν είχαν τι να κάνουν με τον ελεύθερο χρόνο τους ή - αν το θέλετε, εντελώς αντίστροφα - είχαν να κάνουν ένα σωρό χαριτωμένα πράγματα μ' αυτόν. Τέτοια πάστα ανθρώπου ήταν λοιπόν κι ετούτος ο πλανητολόγος James O'Donoghue, ο οποίος έπιασε στο Twitter να διερευνήσει την επιστημονική εγκυρότητα όλων των κρόνιων emojis που κυκλοφορούν. Γιατί μπορεί ένας καλλιτέχνης να διακατέχεται από ποιητική αδεία, αλλά υπάρχουν και μερικοί κόθορνοι οι οποίοι γνωρίζουν μονάχα από παραποιητική και πρέπει κάποιος να τους βάλει στη θέση τους. Αυτό ακριβώς επιχειρεί  ο εν λόγω James κάπου εδώ , να πει δηλαδή τα σύκα «σύκα» και το Χάσμα του Cassini «Χάσμα του Cassini». Καλή διασκέδαση λοιπόν και, γιατί όχι, μπορεί να βρείτε κάποτε το χρόνο ή τη διάθεση να επεκτείνετε τη λίστα, ακόμη περισσότερο!

«Ένας ωκεανός κοχλάζουσας ενέργειας»

Ο τίτλος είναι από γρατζουνισμένο μότο του γραφικού καθηγητή Δανέζη, ο οποίος με τον ένα ή τον άλλο τρόπο και πέρα από κάθε κριτική διάθεση, μας έχει κρατήσει αρκετές διαδικτυακές ώρες συντροφιά. Παρ' όλους τους αντιφρονούντες που δεν τον έχουν σε μεγάλη εκτίμηση, βρίσκω πως έχει αρκούντως ανεπτυγμένη ικανότητα να εξάπτει τη φαντασία του ακροατή και, δίχως να 'χω ιδέα τι μέρος του λόγου στάθηκε στο ερευνητικό εργαστήριο ή στο αμφιθέατρο, θαρρώ πως θα 'ταν εξαιρετική παρέα για το καφενείο ή το παραλιακό τσιπουράδικο.

Η ανάρτηση που ακολουθεί παντελώς άσχετη, καθόσον αφορά σε μια απ' τις υψηλότερης ευκρίνειας μαγνητοσκοπήσεις της ηλιακής φωτόσφαιρας, τουλάχιστον απ' όσες είχαμε ίσαμε πριν 3 μήνες. Η τεχνολογία τρέχει σχεδόν με ταχύτητα φωτός κι είναι δύσκολο να παρακολουθεί κανείς και τα πλέον βασικά. Ο όμορφος ήλιος μας, λοιπόν. Με κάποιο παράδοξο τρόπο, μου 'ρθε στο νου το μπρίκι με τον ελληνικό καφέ κι η τρυφερή ένταση της στιγμής εκείνης, όταν η βράση ωριμάζει και το φουσκωμένο χαρμάνι γλιστρά και γλύφει τα χείλη του μεταλλικού σκεύους.