« ... »
The second event was a visit to the astronomical observatory in Athens, arranged for Durrell and myself by Theodore Stephanides who, as an amateur astronomer, has made admittedly important astronomical discoveries. The officials received us very cordially, thanks to the generous aid given them by American fellow-workers in this field. I had never looked through the telescope of a bona fide observatory before. Nor had Durrell, I presume. The experience was sensational, though probably not altogether in accord with the expectations of our hosts. Our remarks, which were juvenile and ecstatic, seemed to bewilder them. We certainly did not display the orthodox reactions to the wonders that were unfolded. I shall never forget their utter amazement when Durrell, who was gazing at the Pleiades, suddenly exclaimed - "Rosicrucian!" What did he mean by that? They wanted to know. I mounted the ladder and took a look for myself. I doubt if I can describe the effect of that first breathless vision of a splintered star world. The image I shall always retain is that of Chartres, an effulgent rose window shattered by a hand grenade. I mean it in a double or triple sense - of awesome, indestructible beauty, of cosmic violation, of world ruin suspended in the sky like a fatal omen, of the eternality of beauty even when blasted and desecrated. "As above so below," runs the famous saying of Hermes Trismegistus. To see the Pleiades through a powerful telescope is to sense the sublime and awesome truth of these words. In his highest flights, musical and architectural above all, for they are one, man gives the illusion of rivalling the order, the majesty and the splendor of the heavens; in his fits of destruction the evil and the desolation which he spreads seems incomparable until we reflect on the great stellar shake-ups brought on by the mental aberrations of the unknown Wizard. Our hosts seemed impervious to such reflections; the spoke knowingly of weights, distances, substances, etc. The were removed from the normal activities of their fellow-men in a quite different way from ourselves. For them beauty was incidental, for us everything. For them the physico-mathematical world palped, calibred, weighed and transmitted by their instruments was reality itself, the stars and planets mere proof of their excellent and infallible reasoning. For Durrell and myself reality lay wholly beyond the reach of their puny instruments which in themselves were nothing more than clumsy reflections of their circumscribed imagination locked forever in the hypothetical prison of logic. Their astronomical figures and calculations, intended to impress and overawe us, only caused us to smile indulgently or to very impolitely laugh outright at them. Speaking for myself, facts and figures have always left me unimpressed. A light year is no more impressive to me than a second, or a split second. This is a game for the feeble-minded which can go on ad nauseam backwards and forwards without taking us anywhere. Similarly I am not more convinced of the reality of a star when I see it through the telescope. It may be more brilliant, more wondrous, it may be a thousand times or a million times bigger than when seen with the naked eye, but it is not a whit more real. To say that this is what a thing really looks like, just because one sees it larger and grander, seems to me quite fatuous. It is just as real to me if I don't see it at all but merely imagine it to be there. And finally, even when to my own eye and the eye of the astronomer it possesses the same dimensions, the same brilliance, it definitely does not look the same to us both - Durrell's very exclamation is sufficient to prove that.
But let us pass on - to Saturn. Saturn, and our moon likewise, when seen through a magnifying lens, are impressive to the layman in a way which the scientist must instinctively deplore and deprecate. No facts of figures about Saturn, no magnification, can explain the unreasonably disquieting sensation which the sight of this planet produces upon the mind of the spectator. Saturn is a living symbol of gloom, morbidity, disaster, fatality. Its milk-white hue inevitably arouses associations with tripe, dead tray matter, vulnerable organs hidden from sight, loathsome diseases, test-tubes, laboratory specimens, catarrh, rheum, ectoplasm, melancholy shades, morbid phenomena, incuba and succuba war, sterility, anaemia, indecision, defeatism, constipation, anti-toxins, feeble novels, hernia, meningitis, dead-letter laws, red tape, working class conditions, sweat shops, Y.M.C.A's, Christian Endeavor meetings, spiritist seances, poets like T.S.Eliot, zealots like Alexander Dowie, healers like Mary Baker Eddy, statesmen like Chamberlain, trivial fatalities like slipping on a banana peel and cracking one's skull, dreaming of better days and getting wedged between two motor trucks, drowning in one's own bath-tub, killing one's best friend accidentally, dying of hiccoughs instead of on the battle field, and so on ad infinitum. Saturn is malefic through force of inertia. Its ring, which is only paper-weight in thickness, according to the savants, is the wedding ring which signifies death or misfortune devoid of all significance. Saturn, whatever it may be to the astronomer, is the sign of senseless fatality to the man in the street. He carries it in his heart because his whole life, devoid of significance as it is, is wrapped up in this ultimate symbol which, if all else fails to do him in, this he can count upon to finish him off. Saturn is life in suspense, not dead so much as deathless, i.e. incapable of dying. Saturn is like dead bone in the ear - double mastoid for the soul. Saturn is like a roll of wall-paper wrong side out and smeared with that catarrhal paste which all wall-paperers find so indispensable in their metier. Saturn is a vast agglomeration of those evil looking shreds which one hawks up the morning after he has smoked several packs of crisp, toasted, coughless, inspiring cigarettes. Saturn is postponement manifesting itself as an accomplishment in itself. Saturn is doubt, perplexity, scepticism, facts for fact's sake and no hokum, no mysticism, understand? Saturn is the diabolical sweat of learning for its own sake, the congealed fog of the monomaniac's ceaseless pursuit of what is always just beyond his nose. Saturn is deliciously melancholic because it knows and recognizes nothing beyond melancholy; it swims in its own fat. Saturn is the symbol of all omens and superstitions, the phony proof of divine entropy, phony because if it were true that the universe is running down Saturn would have melted away long ago. Saturn is as eternal as fear and irresolution, growing more milky, more cloudy, with each compromise, each capitulation. Timid souls cry for Saturn just as children are reputed to cry for Castoria. Saturn gives us only what we ask for, never an ounce extra. Saturn is the white hope of the white race which prattles endlessly about the wonders of nature and spends its time killing off the greatest wonder of all - MAN. Saturn is the stellar impostor setting itself up as the grand cosmocrator of Fate, Monsieur le Paris, the automatic pole-axer of a world smitten with ataraxy. Let the heavens sing its glory - this lymphatic globe of doubt and ennui will never cease to cast its milk-white rays of lifeless gloom.
This is the emotional photograph of a planet whose unorthodox influence still weighs heavily upon the almost extinct consciousness of man. It is the most cheerless spectacle in the heavens. It corresponds to every craven image conceived in the heart of man; it is the single repository of all the despair and defeat to which the human race from time immemorial has succumbed. It will become invisible only when man has purged it from his consciousness.
« ... »
Δίχως αμφιβολία, ο συγγραφικός οίστρος του Miller είναι χειμαρρώδης, θαρραλέος, ανανεωτικός, κατάφορτος από δυνατές εικόνες, συνειρμούς άλλοτε συνειδητούς άλλοτε ασύνειδους, ένα κρουστό πλέγμα συσχετίσεων, τόσο πυκνών που παγιδεύουν ολόσφιχτα τον αναγνώστη. Ώστε ο τελευταίος αδυνατεί να ξεγλιστρίσει, να δραπετεύσει αλώβητος, υποχρεώνεται να σταθεί και να παλέψει με τους λογισμούς του συγγραφέα, να ξεθηκαρώσει, να κυλιστεί χάμω. Κι όμως, παρόλη την καθηλωτική μαεστρία της γραφής, θαρρώ πως ο Miller - φυσικά με κάθε δικαίωμα - καταλήγει, τελικά, μονοδιάστατος απέναντι στα φαινόμενα, συνθέτοντας μάλιστα χρωματισμούς που - παραδόξως πώς - προσεγγίζουν περισσότερο ένα αστρολογικό εγχειρίδιο, όπως τέθηκε εκ παραδρομής από τον Καραντώνη, παρά μια ακραιφνή κατάθεση ψυχής, μια γνήσια έκπληξη μπροστά στο κοσμικό θαύμα. Ο Miller μεταγράφει έτσι περισσότερο ένα λογοτεχνικό, μυστικιστικό, μυθολογικό, ψυχαναλυτικό - πείτε το όπως θέλετε - Κρόνο που ανάσαινε στα σωθικά του ήδη, που βάραινε από παλιά, παρά γίνεται μάρτυρας ενός ρηξικέλευθου αισθήματος και μιας αντίδρασης απέναντι σ' ένα καινούργιο ερέθισμα. Δε βλέπει, τελικά, τίποτε περισσότερο από αυτό που έχει ήδη στην καρδιά του κι ίσως να 'ναι αυτός τελικά ο ύστατος σκοπός της γραφής, με άλλα λόγια ν' αποκαλύψει σε όλη του τη λαμπρότητα ή το ζόφο ό,τι υπάρχει ήδη, παρά ν' ανακαλύψει κάτι νέο, πράγμα που ίσως ενδεχομενικά να στέκει και αδύνατο.
Έτσι, ο κάθε «υπερασπιστής» του συγγραφέα, θα πρέπει να το αντιμετωπίσει τούτο : μα όλα πια τα μαύρα κι άραχλα, τα στραβά και τα δεινά σε τούτο τον κατακαημένο πλάνητα; Καμία ομορφιά, κανένα δέος δε στάθηκαν ικανά να κατευνάσουν μια στάλα τη φρενιασμένη σκέψη του Ερρίκου; Γιατί, όμως, να μείνουμε υπόδουλοι όπως ο Holst σ' έναν Κρόνο επιβλητικό κι ίσως απειλητικό και να μη ζευγαρώσουμε με τούτο τον ιλιγγιώδη χορευτή, που κάνει τα μεριά να πάλλονται από ενθουσιασμό κι ανυπομονησία, από έρωτα για την αρμονική σύνθεση του χάους και την κριψίνου συμμετρία των στροβίλων; Ας εγκαταλείψουμε την αποκαμωμένη, κυνική ματιά του ενήλικα, τα βλέφαρα του οποίου παλεύουν με κονιορτούς από συσσωρευμένες ήττες κι ας θυμηθούμε εκείνη τη στραφταλιστή ματιά των παιδιών, όπου τα πάντα αντικατοπτρίζονται ως ίαση και θαύμα παρά ως πανώλη και ρητορεία - έστω και ποιητική. Ποιος πλανήτης φαινόταν πιότερο θαυμαστός, πίσω στην τρυφερή εκείνη εποχή, σύμβολο πιο ταιριαστό για τα λάβαρα των αστρικών καραβανιών, παρά ο θαυμαστός αυτός άρχοντας των δαχτυλιδιών, που σ' έκανε να υποκλιθείς περισσότερο από σεβασμό, παρά από φόβο; Ποιος δεν πισωπάτησε απ' την επίθεση ομορφιάς των εξαιρετικών εκείνων εικόνων, που πρωταντίκρυσαν τα Voyager; Δέος ναι, αλλά σε καμία περίπτωση το δέος του τρόμου, μα περισσότερο το δέος της παντελούς ανατροπής των οικείων μέτρων με τα οποία έκρινε ο άνθρωπος τον εαυτό του και τα πράματα. Βίωμα που είχε, φυσικά, προηγηθεί στη διασταύρωση του Δία κι ωστόσο σφραγίζεται πλέον ως βεβαιότητα κι όχι μαζική παραίσθηση κι όνειρο αστρικής νυκτός.
Και στην τελική, στα γραφόμενα του Miller, θα μπορούσε ν' αντικαταστήσει κανείς τον Κρόνο με τον Πλούτωνα, τον Αντρέα Παπανδρέου ή ένα αγροτεμάχιο στη Λούτσα, δίχως το νόημα ν' αλλάξει σ' ένα κόμμα ή μι' αράδα. Δεν είναι ο Κρόνος που κάνει τη διαφορά, παρά μονάχος του ο συγγραφέας. Ο οποίος εκτροχιάζεται και σε τούτη τη παγαποντιά: αρνείται, δηλαδή, πως του κάνει την παραμικρή διαφορά οποιοδήποτε καινούργιο δεδομένο μπορούν να του προσφέρουν οι εμπλουτισμένες από την τεχνολογία αισθήσεις, παρόλα αυτά αντλεί απ' τη γαλατερή, συννεφένια υφή του πλανήτη όσες ποιότητες τόνε βολεύουν προς επίρρωση των οραματισμών του - δεδομένα ωστόσο που απόκτησε χάρη σ' εκείνο απ' το οποίο αποστρέφει το βλέμμα. Δίχως τη ματιά που του πρόσφερε το τηλεσκόπιο, ο συγγραφέας θα έπρεπε ν' αναζητήσει αλλού τον αποδιοπομπαίο τράγο και τη γαλατώδη γλίτσα του, η οποία θα παρέμενε αδιόρατη και ανεπαίσθητη δια γυμνού οφθαλμού. Ως εκ τούτου ο Κρόνος δε θα 'ταν τότε ούτε περισσότερο, ούτε λιγότερο ενδιαφέρων, δυσοίωνος ή νοσηρός απ' οποιαδήποτε άλλη φωτεινή μουτζούρα ή αραβούργημα του στερεώματος, πέραν δηλαδή του γεγονός πως δεν κάθεται σε μια μεριά, όπως το συνηθούνε δηλαδή οι πλάνητες. Έτσι ακόμα κι η ματιά των πλέον δύστροπων απ' τους ανθρώπους, με κάθε νέα οπτική, τελικά εμπλουτίζεται και γεννοβολά, παρά τη γκρίνια και την κρεβατομουρμούρα πίσω απ' τα οποία οχυρώνονται.
Να πούμε τώρα πως δεν έχω ιδέα από πού μπορεί να ξεκινάει ετούτη η προκατάληψη. Πίσω, δηλαδή, απ' την πρωτογενή δημιουργία και τον υπερρεαλιστικό σφυγμό είναι πιθανόν να υφέρπουν ρίζες μυστικιστικές, οι οποίες υποδεικνύουν στον Miller συγκεκριμένες προσεγγίσεις, σύμβολα. Ο ροδόσταυρος του Durrell ίσως να μην ήταν, τελικά, τόσο τυχαίος. Ακόμη κι αυτός ο Καραντώνης, ίσως δεν έπεσε πολύ μακρυά μ' αυτόν τον «αστρολόγο» του, αφού μήτε στα οροσκόπια σκοντάφτει κανείς στον Κρόνο με χαμόγελο. Όπως κι αν έχει, η απουσία της παραμικρής σχέσης με Ροδόσταυρους, Ελευθεροτέκτονες κι άλλους μυστικιστές, με αποτρέπει από το να γνωρίζω σε βάθος τις μυστικές διδασκαλίες περί των ουρανίων. Στο κάτω-κάτω, ακόμα κι έτσι, ακόμα κι αν στάθηκε ο Κρόνος αφορμή ώστε να ξεδιπλωθεί με τέτοιον απεικονιστικό πλούτο κι απογυμνωτική ευθύτητα μια τόσο νοσώδης, μουχλερή διάσταση τ' ανθρώπου, κομμάτια να γίνει και χαλάλι του. Κάθε αφορμή αστρική, πλανητική ή άλλη, η οποία βοηθά τη συνείδηση να βυθιστεί στην αγκαλιά του Κόσμου και με τα ίδια τα υλικά του να τον ξαναφτιάξει απ' την αρχή αγνώριστο ή πιότερο γνώριμο, δεν παύει στιγμή να είναι καλόδεχτη, να είναι έκπληξη, πλούτος απρόσμενος.
Ο Henry Miller βέβαια μας έχει αφήσει χρόνους απ' το '80, κι έτσι ο Κρόνος έχει πια τις χιλιετίες με το μέρος του και την αιωνιότητα για φίλη. Φέρνοντας αέναες σβούρες στο στερέωμα, έχει πλέρια τη δυνατότητα ν' αποκαταστήσει κάποτε, πέρα απ' το τέλος της εποχής τ' Ανθρώπου, την όποια παρεξήγηση - ή να την επιβεβαιώσει. Γιατί όπως το λέει κι ο λαός μας: όσα που φέρνει η στιγμή δεν τα φέρνει ο Κρόνος όλος. Κρυάδα, θα μου πείτε, μα την κρατούσα πολλές αράδες και κόντευα να σκάσω! Χαιρετώ σας!
Και στην τελική, στα γραφόμενα του Miller, θα μπορούσε ν' αντικαταστήσει κανείς τον Κρόνο με τον Πλούτωνα, τον Αντρέα Παπανδρέου ή ένα αγροτεμάχιο στη Λούτσα, δίχως το νόημα ν' αλλάξει σ' ένα κόμμα ή μι' αράδα. Δεν είναι ο Κρόνος που κάνει τη διαφορά, παρά μονάχος του ο συγγραφέας. Ο οποίος εκτροχιάζεται και σε τούτη τη παγαποντιά: αρνείται, δηλαδή, πως του κάνει την παραμικρή διαφορά οποιοδήποτε καινούργιο δεδομένο μπορούν να του προσφέρουν οι εμπλουτισμένες από την τεχνολογία αισθήσεις, παρόλα αυτά αντλεί απ' τη γαλατερή, συννεφένια υφή του πλανήτη όσες ποιότητες τόνε βολεύουν προς επίρρωση των οραματισμών του - δεδομένα ωστόσο που απόκτησε χάρη σ' εκείνο απ' το οποίο αποστρέφει το βλέμμα. Δίχως τη ματιά που του πρόσφερε το τηλεσκόπιο, ο συγγραφέας θα έπρεπε ν' αναζητήσει αλλού τον αποδιοπομπαίο τράγο και τη γαλατώδη γλίτσα του, η οποία θα παρέμενε αδιόρατη και ανεπαίσθητη δια γυμνού οφθαλμού. Ως εκ τούτου ο Κρόνος δε θα 'ταν τότε ούτε περισσότερο, ούτε λιγότερο ενδιαφέρων, δυσοίωνος ή νοσηρός απ' οποιαδήποτε άλλη φωτεινή μουτζούρα ή αραβούργημα του στερεώματος, πέραν δηλαδή του γεγονός πως δεν κάθεται σε μια μεριά, όπως το συνηθούνε δηλαδή οι πλάνητες. Έτσι ακόμα κι η ματιά των πλέον δύστροπων απ' τους ανθρώπους, με κάθε νέα οπτική, τελικά εμπλουτίζεται και γεννοβολά, παρά τη γκρίνια και την κρεβατομουρμούρα πίσω απ' τα οποία οχυρώνονται.
Να πούμε τώρα πως δεν έχω ιδέα από πού μπορεί να ξεκινάει ετούτη η προκατάληψη. Πίσω, δηλαδή, απ' την πρωτογενή δημιουργία και τον υπερρεαλιστικό σφυγμό είναι πιθανόν να υφέρπουν ρίζες μυστικιστικές, οι οποίες υποδεικνύουν στον Miller συγκεκριμένες προσεγγίσεις, σύμβολα. Ο ροδόσταυρος του Durrell ίσως να μην ήταν, τελικά, τόσο τυχαίος. Ακόμη κι αυτός ο Καραντώνης, ίσως δεν έπεσε πολύ μακρυά μ' αυτόν τον «αστρολόγο» του, αφού μήτε στα οροσκόπια σκοντάφτει κανείς στον Κρόνο με χαμόγελο. Όπως κι αν έχει, η απουσία της παραμικρής σχέσης με Ροδόσταυρους, Ελευθεροτέκτονες κι άλλους μυστικιστές, με αποτρέπει από το να γνωρίζω σε βάθος τις μυστικές διδασκαλίες περί των ουρανίων. Στο κάτω-κάτω, ακόμα κι έτσι, ακόμα κι αν στάθηκε ο Κρόνος αφορμή ώστε να ξεδιπλωθεί με τέτοιον απεικονιστικό πλούτο κι απογυμνωτική ευθύτητα μια τόσο νοσώδης, μουχλερή διάσταση τ' ανθρώπου, κομμάτια να γίνει και χαλάλι του. Κάθε αφορμή αστρική, πλανητική ή άλλη, η οποία βοηθά τη συνείδηση να βυθιστεί στην αγκαλιά του Κόσμου και με τα ίδια τα υλικά του να τον ξαναφτιάξει απ' την αρχή αγνώριστο ή πιότερο γνώριμο, δεν παύει στιγμή να είναι καλόδεχτη, να είναι έκπληξη, πλούτος απρόσμενος.
Ο Henry Miller βέβαια μας έχει αφήσει χρόνους απ' το '80, κι έτσι ο Κρόνος έχει πια τις χιλιετίες με το μέρος του και την αιωνιότητα για φίλη. Φέρνοντας αέναες σβούρες στο στερέωμα, έχει πλέρια τη δυνατότητα ν' αποκαταστήσει κάποτε, πέρα απ' το τέλος της εποχής τ' Ανθρώπου, την όποια παρεξήγηση - ή να την επιβεβαιώσει. Γιατί όπως το λέει κι ο λαός μας: όσα που φέρνει η στιγμή δεν τα φέρνει ο Κρόνος όλος. Κρυάδα, θα μου πείτε, μα την κρατούσα πολλές αράδες και κόντευα να σκάσω! Χαιρετώ σας!
No comments:
Post a Comment